Dakizuenez, amaitzen ari gara blogarekin eta esan nuenez, azken ustekabea erakutsi behar dizuet!
Ustekabea nik eta beste taldekide batzuk egindako bideo baten laburpena da; beste ikasgai baterako egin genuen baina uste dut, hemen jartzea oso egokia dela. Gaia berdina da, hau da, kultura ezberdinak ezagutzea baina kasu honetan, lehoi batekin egingo dugu bidaia.
Espero dut zuen gustukoa izatea eta asko ikas dezazuen baliabide honekin.
Antzinako Egipto, Nilo ibaiaren ibarrean sortutako antzinateko zibilizazioa da, gaur egun Egiptok hartzen duen eremuan gutxi gorabehera. Zibilizazioa K. a. 3150 inguruan sortu zen, Goi eta Behe Egipto politikoki bateratu eta lehenengo faraoiaren agindupean. 3.000 urtez iraun zuen. Bertako historia bi garai egonkorretan banatzen da, Inperio edo Erresuma izenekoak, garai ezegonkorrek bereiziak, Tarteko Aro izenekoak. Azken inperioaren ostean, zibilizazioa gainbehera lasai baina jarraian sartu zen, atzerritarrek herrialdearen agintea hartu baitzuten. Faraoien agintaldia K. a. 31n amaitu zen ofizialki, Erromatar Inperioak Egipto konkistatu eta probintzia bihurtu zuenean.
Antzinako egiptoa
Antzinako Egiptoko zibilizazioaren arrakasta Nilo ibaiaren aldaketetara ongi moldatzetik dator. Ibai emankorraren ureztatze kontrolatuak uzta oparoak eragin zituen, gizartearen eta kulturaren garapen handia eragin zutenak.
Antzinako egiptoarren lorpen ugarien artean daude matematika sistema konplexuak, meatzaritza aurreratua, behaketa eta eraikuntza hainbat eraikin monumental altxarazteko (piramideak, tenpluak eta obeliskoak) teknika garatuak, faiantza eta beiraren teknologia zehatza, medikuntza sistema praktiko eta eraginkorra, literatura forma berriak, ureztatze eta nekazaritza sistema emankorrak, eta munduko lehen bake hitzarmena. Egiptok ondare iraunkorra utzi zuen: artea eta arkitektura geroko hainbat estiloren oinarri izan dira, artelanak mundu osoan daude barreiatuta, euren arrasto monumentalek hainbat bidaiari eta idazle inspiratu dituzte eta erlijioak eragin handia izan du gure munduaren ikuskeran.
Pintura egiptiarra
Erlijioa
Egiptoarren erlijioa politeista zen, hau da, jainko eta jainkosa asko zituzten. Hiri bakoitzak bere jainkoa zuen. Erlijioa jainkoen eta jainkosen, faraoiak barne, gurtzan oinarritzen zen, haiek baitziren Egiptoko lurren eta pertsonen jabe bakarrak. Amon (jainko gorena), Ra (eguzki-jainkoa), Osiris (hildakoen jainkoa), Isis (Osirisen emaztea eta arreba) eta Horus (bizirik zegoen faraoia) ziren Egiptoko jainko nagusiak.
Denborarekin jainkoak elkartzeko prozesu bat hasi zen. Adibide gisa, aipatu Amon jainkoak Ra izenekoarekin bat egin zuela, eta horrela sortu zela Amon-Ra, Egiptoko jainko gorena.
Hildakoekin zuten ohitura
Egiptoarren erlijioan berebiziko garrantzia zuen hildakoei egiten zitzaien gurtzak. Egiptoarren sinesmenen arabera, pertsona bat hiltzen zenean, arima ez zitzaion hiltzen, baina gorputzaren beharra zuen. Gorputza galtzen bazen, arima ere galdu egingo zen. Horregatik, funtsezkoa zen gorputza ere mantentzea. Hori lortzeko, gorpuak momifikatu egiten zituzten hilobiratu baino lehen, itxura fisikoa mantentzeko. Eguneroko bizitzako irudiak ere erabiltzen ziren, magiaren bidez, hil osteko bizitzan hildakoak bizimodua mundu honetan bezala jarraitzeko arazorik izan ez zezan.
Hori guztia zela eta, hilobiak oso garrantzitsuak bilakatu ziren. Ezagunenak Inperio Zaharrean faraoiei eta hurbilekoei eginiko piramideak izan ziren.
Piramideak
Piramideak barrutik
Zientzia eta idazkera
Egiptoarrak izan ziren urtearen iraupena (365 egun) kalkulatzen lehenak. Matematikariek eta arkitektoek oso kalkulu zehatzak eta zailak egin behar izan zituzten eraikin erraldoiak moldatzeko; besteak beste, gai izan ziren zilindroaren edota piramide moztuaren bolumena kalkulatzeko.
Momifikazio prozesuari esker, anatomiari eta kirurgiari buruzko ezagutza sakona lortu zuten. Odolak bizitzarako zuen garrantziaz ere ohartu ziren. Horregatik, antzinate osoan sendagile egiptoarrak oso garrantzitsuak eta ezagunak izan ziren.
Ezin dugu aipatu gabe utzi, idazkera arloa. Oso ezaguna da egiptoarren idazkera hieroglifikoa, eta literatura aberatsa.
Hieroglifikoa
Emakume baten jantziak
Elikadura eta jantziak
Egiptoar gehienen dieta oso soila zen. Oinarrizko elikagaiak ogia eta garagardoa ziren, eta arrain lehorra, dilistak eta ilarrak ere jaten zuten, bai eta fruta ere; pikuak eta mahatsa, batez ere. Jakiak gozatzeko eta pastelak egiteko, berriz, eztia eta datilak erabiltzen zituzten.
Aberatsenek era askotako jakiak jaten zituzten; hegaztiak, haragiak, barazkiak eta frutak, esate baterako.
Egiptoarren jantziak ere oso soilak ziren: haurrak biluzik ibiltzen ziren, emakumeak lihozko oihal batekin estaltzen ziren, eta gizonek gerrialdean trapu bat lotzen zuten.
Aberatsenen artean ere, arropa oso arina zen; emakumeek eta gizonek, dena den, bitxiak, diademak eta bularretakoak erabiltzen zituzten, apaintzeko. Emakumeek ileorde ikusgarriz estaltzen zuten burua.
Eskultura eta pintura
Eskultura egiptiarra (Nefertiti)
Eskulturak eginkizun bikoitza zuen: arkitekturaren osagarri izan eta giza irudiak eskaini. Mastabetako eta piramideetako hil ganberetako hormak egunoroko bizitzako gertaerak jasotzen zituzten behe-erliebe oparoz apainduak zeuden, irudi horiek ondorio magikoak zituztela uste baitzen. Faraoiei eta jainkoei buruzko gertaerak kontatzen zituzten apaindurez edertzen zituzten tenpluetako horma zabalak. Erliebeak lauak dira, eta bikain apainduta daude. Hilen estatuak zurezkoak edo harrizkoak ziren, eta izpirituaren munduan eragina izateko balio zuten. Piramideen garaiko estatuek, margoturiko harriz eginak gehienak, duintasun bikaina eta bizitasun handia dute, teknika aldetik sotilak badira ere, Gizako Esfinge Handiaren irudiak erakusten duen bezala: harlanduz egina, gizon buru bat duen lehoi eseri bat da. Estatuak bakanagoak dira tenpluen garaian. Egiptoarrek erregeen eta jainkoen irudiak ipintzen zituzten tenpluen sarreretan; oso eskultura handiak ziren. Aipatzekoak dira, besteak beste, Abu Sinbelgo tenpluetako ate ondoetan daudenak. Pintura hormetako apaingarri gisa erabili zen, eta erliebeen esanahi magiko bera zuen. Teknika nahiko finkoa erabili zuten egiptoarrek: irudiak aurpegi emanez ageri dira eta une berean soslaiez, ez pintatzen ez zekitelako, pentsamolde berezi batek hala azaltzea agintzen zielako baizik. Zurez, harriz, urrez, beiraz eta zeramikaz eginiko hainbat gauza heldu da gaur arte, etxeko apaingarriak eta altzariak gehienak. Teknikari dagokionez maisutasun handia igartzen zaie lan horiei guztiei, eta era berean irudimen sakona eta marrazkirako sen berezia.
Maia Mesoamerikako zibilizazio bat zen. Ezaguna da kolonaurreko Amerikan hizkuntza idatzi erabat garatu bakarra zuelako, bai eta artearengatik, arkitekturagatik, eta matematika nahiz astronomia sistemengatik. Mesoamerikako kronologiaren arabera, aro klasiko aurrekoan (Kristo aurreko 2000. urtetik Kristo ondorengo 250. urteraino) ditu hastapenak; maia hiri askok aro klasikoan (250. urtetik 900. urteraino) izan zuten loraldia; eta aro klasiko ondokoan jarraitu zuen, espainiar kolonizazioak maia zibilizazioa deuseztatu zuen arte.
Emakume maiak
Emakumeak garrantzitsuak izan ziren maien kulturan, eta gutxi batzuk gobernatzera heldu ziren. Haiek oso garrantzitsuak ziren familiaren ekonomiarako. Familiari laguntzeaz aparte, animaliak hesitzen zituzten. Ekitaldi erlijiosoetara ezin ziren joan, baina batzuetan emakume atsoak, festa batzuetara joan behar zuten derrigorrez.
Ezkontza, gurasoentzat, helburu ekonomiko edo/eta bi familia lotzeko egiten ziren.
Ohituren adibide bat; ezkondu berri dagoen gizon bat, aitaginarrebaren agindupean egoten ziren, kasu batzuetan bost urte iraun ahal zuen aginpide honetan.
Maiak hainbat erritu zituzten. Erlijiosoak, piramideen tenpluetara joaten ziren ospakizunetara, kanpoan, behealdean edo piramidearen aurrealdean. Haien jainkoei eskatzen zieten bizitzako abantailak, osasuna eta bizimodu egokia, oparien eta erritu konplexuen truke.
Haurrak, emakumeak eta urre zatiak botatzen zituzten Cenote Sagradora de Chichén Itzá Chaac jainkoari eskaintza moduan ematen zioten.
Errituak hainbat helburu ezberdin zituen. Dantzatzea ere zen errituetako parte nagusi bat. Gizonak eta emakumeak beraien dantza partikularrak zituzten eta oso gutxitan elkarrekin dantzatzen zuten. Jainkoetara zuzenduta zeuden festak egun zehatzetan ospatzen ziren, Tzolkin izeneko erritu egutegia.
Erritu maia
Askotan maien idazkera hieroglifiko gisa agertu izan den arren, zeinu fonetiko eta ideogramez osatutako hizkuntza konplexu bat zen, orain oso gutxi arte deszifratu izan ahal ez dena. Hitz egindakoa zehatz paperean adierazi ahal zuen "Mundu Berriko" hizkuntza bakarra zen, garaiko europarrek bere idazkerarekin konpara zezaketen bakarra. Matematikari eta astronomiari buruzko ezagutza handiak izatea lortu zuten, eta berezko egutegia eta idazkera-sistema zuten, oso aurreratuta zeuden arlo haietan.
Zenbakiak, 20 oinarriduna
Maiek 0 zenbakiaren kontzeptua garatu zuten (ematen duenez, "Mundu Zaharrean" baino mendeak lehenago) eta 20ean oinarritutako zenbaki-sistema bat zuten: zenbaki-sistema hogeitarra. Kalkulu astronomiko ezin zehatzagoak egin zituzten; ilargiaren eta planeten mugimenduari buruzko beraien diagramak begiz inoiz egin diren perfektuenak dira. Maien urtea, gurea baino pixka bat luzeagoa zen, 365 egun eta 25 ordutakoa. Maiek amerikako herri indijen guztien idazkera konplexuena zuten eta idazkera honekin hainbat gauza idatzi zituzten hauek dira horietako batzuk:
Desireren kodea: XIII. urtean idatzi zuten, astronomiariburuz hitz egiten zuten.
Parisen kodea: XIII. urtean idatzi zen, asmakizunei hitz egiten zuten.
Golieren kodea: Oso txarto zainduta dago. Egutegi bat zuen marraztuta.
Txinatar hezkuntza, ikusi dugunez, ez da oso egokia. Batez ere, haurren hautzaroan, hau galtzen baitute. Horregatik, uste dut, garrantzia eman behar diogula gai honi eta batez ere, sentzibilizatu eta errealitateaz ohartu.
Txina, ofizialki Txinako Herri Errepublika, ekialdeko Asiako estatua da, munduko jendetsuena: 1.340.000.000 biztanle, munduan bizi diren 5 pertsonatatik bat. Munduko laugarren herrialderik handiena da, CIA World Factbookaren arabera, eta hirugarrena, Indiak eskaturiko lurraldeak baina Txinak administratzen dituenak kontuan hartuz gero.
Munduko potentzia ekonomikorik handienetariko bat da eta Asiako ekonomiaren motorretako bat. Hamalau herrialderekin du muga eta Beijing (Pekin) du hiriburua.
Txinatar hizkuntza, hau da, txinera edo hizkuntza senitiarrak hizkuntza bat edo hizkuntza familia bat kontsidera daitezke, eta jatorriz han etniaren hizkuntzak dira. Hizkuntza sino-tibetarren adar bietako bat da. Munduko populazioaren seiren batek, 1.300 milioi pertsona inguruk, txineraren formetako bat darabil ama-hizkuntza lez. Hizkuntza familia bezala, txinerak 1,2 mila milioi hiztun inguru ditu; mandarinerak bakarrik 850 milioi hiztun inguru ditu, munduko beste edozein hizkuntza gaindituz.
Letra txinatarrak
Ahozko txinera bere barne desberdintasunengatik da ezaguna, halere, aldaera guztiak dira tonalak eta analitikoak. Sei eta hamabi talde erregional bitartean dago (sailkapen eskemaren arabera); handiena mandarinera da (850 milioi pertsona), jarraian wu aldaera legoke (90 milioi), ondoren min mintzaira (70 milioi) eta azkenik kantonera (70 milioi). Ahozko txineraren era estandarizatua mandarinera estandarra da, Beijing hiriko dialektoan oinarritua. Hau, Txinako Herri Errepublikako eta Txinako Errepublikako hizkuntza ofiziala da, eta baita Singapurreko lau hizkuntza ofizialetako bat ere.
Txinako arteak bi kontzeptu ezberdin barnebiltzen ditu. Alde batetik kaligrafia artetzat dute, eta beraz estetika oso loturik dago kaligrafiak berak adierazi nahi duen hitzarekin. Bestalde zein materialatan egina dagoen ere garrantzi handia du. Horregatik brontzea, jadea, keramika eta terrakota erabiltzen dira artelanak egiteko, hala nola, egunero erabiltzen diren beste material batzuk (lakak, zeta, egurra...).
Garrantzi handia dute Ming dinastiako keramikek eta bertan egiten diren marrazkiak. Hainbat dinastien garaian ere, eskultura garrantzitsuak egin dira eta arkitekturak ere garrantzi handia izan du hainbat eraikinetan, Debekatutako Jauregia kasu.
Txinako musika tradizionala oso antzinako musika da. Txinatar kulturaren sorrerarekin hasi zen, Zhou Dinastian (1122 a. C.- 256 a. C.). Gaur egun musika tradizionala mantentzen da. Musika erlijioan, politikan eta ospakisunetan erabiltzen zen. Qin emperadorea (221 a. C.- 207 a. C.) musika kontrolatu zuen baina gehien bat musika jaietan erabiltzen zen. Denborarekin estiloa aldatzen joan zen eta operan eta antzerkian erabiltzen hasi zen. Musika beti izan zen garrantzitsua Txinan baina musikoak ez. Musikoak egoera txarretan bizi ziren eta ez zuten diru asko lortzen. XIX. mendean txinatar musika zabaltzen hasi zen eta 40. hamarkadan komunistak abesti tradizionalak erabili zuten jendea erakartzeko. Gero, errepublikarekin, musika popularra pornografikoa zela esan zen eta gobernuaren menpe gelditu zen. Mao presidentearen heriotzarekin musika estilo berriak ezagutzen hasi ziren: elektronikoa, pop,...
Abeslari txinatar batzuk:
-Alan: Abslari Txinatarra da eta momentu honetan Japonen bizi da. 2005ean bere lehen lan diskografikoa atera zuen: "Indie". Otsailan, 2an hain zuzen, single berri bat atera zuen"gunjou no tani". Abesti hau ez zuen bakarrik egin, cocco-rekin (beste abeslari bat) egin zuen. Cocco egin zuen abesti osoa baina biak abesten zuten. Martzoak 4an bere lehen diska atera zuen" voice of earth".
-Bobo Chan: Abeslari honek, aktoresa ere bada. Bere lana arrizkuan jarri zuen hainbat arazo izan direla eta.
Txinatar gastronomia munduko gastronomia zaharrenetarikoa da eta mundu osoan zabalduta dago. Txinako lurralde askotan agertu zen eta mundu osora zabaldu zen, Asia, Amerika eta Europa osora .
Janari txinatarra
Oinarrizko osagaia arroza da. Txinako erregio askotan dagoelako, baina inportantzia handiagoa du Txinako hegoaldean. Alderantziz, garian oinarritako janaria komunagoa da Txinako iparraldean. Zopa gehienetan jatorduaren amaieran ematen dira jangura kentzeko. Ia ez dago barazkijaleak Txinan eta direnak budistak dira. Budistek ez dute janari gordinak jaten bere hondakinekin ongarria egiten dutelako.
Behinola jangura asko egon zenez Txinan, txinatarrek animalietako parte guztiekin egiten dute errezetak. Tea Txinako edari kontsumituena da. Tradizioz, garagardoa eta alkohola gordetzen dira festentzat eta ospakizunentzat. Eguneroko janarietan, ez dira edariak jartzen eta jankideak bere egarria kentzen dute zopekin eta saldekin. Ez da esnea erabiltzen janaria prestatzeko, Txinako jende asko intolerantzia daukalako. Txinan ez da ohikoa postre batekin amaitzea janaria. Janari geza gehienetan janarien erdian sartzen da. Postretzat hartu al dugunetatik asko frijituak dira eta babarrun pasta gorri bat (dousha) dute. Matuan eta doushabao dousharekin betetzen da eta gehienetan gosarian jaten da, dousha ere erabiltzen da udare formako ogi txikietan. Beste plater geza Babao Fan (八寶飯) da eta ezan nahi du: arrozko budina zortzi altxorrekin.
Txinatar gastronomian zotzak erabiltzen dira mahi-tresnak bezala janari solidoak jateko eta likidoentzat koilara berezi bat erabiltzen da hondo lauarekin.
Txinako hezkuntzari buruz, esan dezakegu, haurrek ikaragarrizko presioa dutela unibertsitatera heltzeko helburuarekin. Horrek, eskolako urteetan prestaketa on bat lantzea suposatzen du. Horretarako, haurtzaroaren ezinbesteko gauzak egiteari uzten diote; jolasteari, disfrutatzeari, deskantsatzeari ... Hainbeste garrantzia ematen diote hezkuntzari non klase partikularrak dituzten asteburuetan. Gainera, eskolatik ateratzerakoan beste hizkuntzak, musika edota edozein klase gehigarri egiten dituzte.
Hezkuntza Txinan
Haur hauen gurasoen preokupazioa da honen iturri. Hauek eguzkitik eguzkira aritzen dira lanean hilabetean zehar ondo mantendu izan ezinean. Haurrentzat etorkizun hori nahi ez dutenez, zur eta lur aritzen dira haien seme-alaben emaitzak hobetu ahal izateko.
Honi gehitu behar zaio azkenean esfortzu handi honek izaten ohi duen emaitza. Unibertsitatera heltzerakoan, gurasoen eta eskolaren presioa desagertzen da eta haien egunerokotasuna hainbeste aldatzen denez, galduta topatzen dira eta askotan honek haien burua botatzera eramaten ditu.
Benetan pena merezi al du, hainbeste prezio sufritzea haurtzaroari uko egiten diogun bitartean? Ume hauek etorkizunaren finkatu ahal izateko, inoiz bueltatzen ez den bizitzaren etaparik garrantzitsuenetariko bat galtzen dute. Haurtzaroa berreskuraezina da eta bizitzan zehar gogoratuko ditugun gauzak bertan gertatzen dira, beraz, ez da morala etapa honi sorbalda ematea gehiegizko lana egiteko. Izan ere, garai hau gure prestaketa profesionala hasteko den arren, jolasteko eta disfrutatzeko garaia da eta segun eta nolakoa izan den gure haurtzaroa orduan eta modu batez edo bestez izango gara helduaroan; honek, psikologikoki markatzen baikaitu.
Hala ere, badaude umeen eskubideengatik borrokatzen duten gurasoek, baita hauen ongizatea bilatzen dutenak eta ez soilik etorkizunera begiratzen dutenak.
Adituek egoera honen larritasuna adierazi dute. Pertsonen garapen egokia lortzeko adin bakoitzeko beharrak asetu behar baitira. Aisialdia eta ikasketak ez diote bata besteari uko egin behar, baizik eta biak elkartrukatu. Txinatarrek erabilitako metodoa haurren kreatibitatearekin bukatzen du, haurretan frustrazio sentimendua agertzen da eta askotan, lehen aipatu dudan bezala, honek haien burua botatzera eramaten ditu.
